Янгиликлар

Ta’lim olish huquqi Konstitutsiya bilan kafolatlangan

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilingan kundan buyon mamlakatimizda inson va fuqarolarning huquq va erkinliklarining tom ma’nodagi kafolati sifatida xizmat qilib kelmoqda. Unda xalqimizning eng muhim orzu – intilishlari, maqsad va istaklari huquqiy asoslantirilgandir.

Mustaqillik yillarida asosi qonunimiz demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatini barpo qilishning siyosiy va huquqiy asosi sifatida ulkan nufuzga ega bo‘ldi va dunyo hamjamiyatining e’tirofiga sazovvor bo‘ldi.

Hech kimga sir emaski, ta’lim har qanday mamlakatning rivojlantirish orqali barqaror taraqqiyotini ta’minlaydigan omildir. Shu bois yangi konstitutsiyamizda mamlakatimizda inson va fuqarolarning sifatli ta’lim olishi kafolatlaydigan konstitutsiyaviy kafolatlar ifodasini topdi. O‘z o‘rnida amaldagi Konstitutsiyamizda ta’lim olish huquqini kafolatlovchi huquqiy norma yo‘qmidi? - degan savol tug‘iladi. Eski tahrirdagi Konstitutsiyamizning 41-moddasida inson va fuqarolarning ta’lim olish huquqlari konstitutsiyaviy norma darajasida mustahkamlab qo‘yilgan edi. Kiritilgan yangi normalar ushbu konstitutsiyaviy qoidani yanada mustahkamladi, ta’limning boshqa shakllarini, ta’lim turlarini qamrab oldi. Asosiy qonunimizning 2-bo‘limi 9-bobi 50-53-moddalarida O‘zbekistonda inson va fuqarolarning maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta ta’lim, oliy ta’lim olishga bo‘lgan huquqlari, ilmiy, texnikaviy va badiiy ijod qilish, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqlari belgilab qo‘yilgan.

Bilim insonni komillikka ko‘tarish bilan birga, u yashayotgan jamiyat va mamlakatni ham yuksaltiradi. Insonda bilim va intellekt sifatli ta’lim natijasida shakllanadi. Shu bois davlat fuqarolarning ta’limga oid huquqlarini amalga oshirishni o‘z zimmasiga oladi. Konstitutsiyamizning 50-moddasiga muvofiq: “Har kim ta’lim olish huquqiga ega. Davlat uzluksiz ta’lim tizimini, uning har xil turlariva shakllari, davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlari rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat maktabgacha ta’lim va tarbiyani rivojlantirish uchun shart – sharoitlar yaratadi“. Ushbu konstitutsiyaviy normalar maktabgacha ta’lim – tarbiyadan to oliy ta’limgacha hamda boshqa ta’lim turlarini, shuningdek, ta’limning kunduzgi, sirtqi, kechki, masofaviy, oilada ta’lim olish, mustaqil ta’lim olish, inklyuziv ta’lim shakllarini tashkil etish va faoliyat yuritishiga imkoniyat yaratilganlagini ifoda qiladi.

Bundan tashqari, davlat bog‘chalarni qurish, mavjudlarini ta’mirlash, shu jumladan davlat – xususiy sheriklik va xususiy bog‘chalarni ko‘paytirish, yangi bog‘chalarni tashkil etishga imtiyozlar va subsidiyalar berish, pirovardida bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olishni yuz foizga yetkazish choralarini ko‘rishi bilan bog‘liq mas’uliyatni zimmasiga oladi.

Mamlakatimizda ta’lim tizimida umumiy o‘rta ta’lim markaziy o‘rinni egallaydi.Mavjud konstitutsiyaviy qoidaga asosan, davlat bepul umumiy o‘rta ta’lim olishni kafolatlashi bilan birga umumiy o‘rta ta’limning majburiyligi haqida ham norma belgilangan. Hech kimga sir emaski, so‘nggi yillarda mamlakatimizda ta’lim sohasida katta o‘zgarishlar, islohotlar amalga oshirilmoqda. Yangi xalqaro talablarga javob beradigan maktablar qurish, mavjudlarini kapital ta’mirlash, eng zamonaviy o‘qitish vositalari bilan jihozlash, maktablarni malakali kadrlar bilan ta’minlash, o‘qituvchilarni intellektual salohiyatini oshirishi, moddiy ta’minotini yaxshilash bilan bog‘liq sohalarda e’tirof etishga arziydigan qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Bularning barchasi davlatning ta’lim sohasidagi funksiyalarining ijrosi deb o‘ylayman. Zero, intellektual avlod asri bo‘lgan 21-asrda ilm – ma’rifatsiz har qanday jamiyat, iqtisodiyoti barqaror rivojlana olmaydi. Shu sababli har bir insonning ta’lim olish huquqini ta’minlash oila, jamiyat va davlatga muayyan majburiyatlarni yuklaydi.

Shuningdek, O‘zbekiston tomonidan imzolangan ko‘plab xalqaro hujjatlarda umumiy o‘rta ta’limning majburiy    ekanligi    belgilangan.    Asosiy qonunimizda umumiy o‘rta ta’limning majburiyligini belgilash orqali aholining savodlilik darajasini yuksaltirish asosiy maqsad ekanligini yaqqol ko‘rish mumkin. Maktabda o‘qitishning majburiy ekanligini bajarmaganlik uchun ma’muriy qonunchiligimizda ota –onalarning huquqiy javobgarligi belgilab qo‘yilgan. Bundan ko‘zlangan maqsad ham umumiy o‘rta ta’lim olishga bo‘lgan huquqni ta’minlashga to‘sqinlik qiluvchi holatlarni bartaraf qilish bilan birga bu ta’limning barcha uchun majburiyligini ta’minlashdir. Umumiy o‘rta ta’lim olish orqali ta’lim oluvchilar hayotda o‘z o‘rilarini topishlari va kelgusida yurt koriga yaraydigan insonlar bo‘lib yetishishlari uchun zamin yaratiladi.

Xulosa qilib aytganda, ta’lim olish huquqi nafaqat har bir shaxsning shaxsiy rivojlanishiga, balki jamiyatning rivojlanishiga ham bevosita ta’sir qiladi. Shu sababli, ta’lim olish huquqining amalga oshirilishini ta’minlash, barcha uchun barqaror va sifatli ta'lim olish imkoniyatlarini yaratish — global miqyosda muhim vazifadir.

Fuqarolik ishlari bo’yicha
Uchqo’rg’on tumanlararo sudi raisi
Bahtiyor Kasimov